Đọc nhiều

Khi Nhà nước điều chỉnh chính sách học phí, người dân kỳ vọng gánh nặng chi tiêu sẽ giảm đáng kể. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều khoản chi ngoài học phí lại tăng nhanh hơn, thậm chí tăng mạnh.

Liên quan vấn đề này, phóng viên đã có trao đổi với Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga – Ủy viên Thành ủy, Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách thành phố Hải Phòng.

Theo đại biểu, vì sao các khoản chi ngoài học phí tăng nhanh hơn học phí?

– Tôi cho rằng, có ba nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này.

Thứ nhất, hệ thống các khoản thu dịch vụ trong nhà trường ngày càng nhiều và phức tạp. Chi phí bán trú, học 2 buổi/ngày, tiếng Anh tăng cường, hoạt động trải nghiệm, kỹ năng sống, kiểm tra đánh giá, các khoản phục vụ bán trú, vệ sinh, điện nước, cơ sở vật chất… đều là dịch vụ thiết yếu đối với nhiều gia đình, đặc biệt tại đô thị. Đây là những khoản không được xếp vào học phí, nhưng mức chi lại cao hơn nhiều so với phần học phí đã được miễn hoặc giảm. Khi các dịch vụ mở rộng, tổng chi phí sẽ tăng lên.

Thứ hai, cơ chế “xã hội hóa giáo dục” chưa được thiết kế đủ rõ ràng. Một số trường, nhất là ở đô thị hoặc khu vực có nhu cầu cao, triển khai các khoản thu dưới danh nghĩa xã hội hóa như: cải tạo phòng học, mua máy lạnh, sửa chữa công trình phụ, trang thiết bị… Mặc dù mục đích là nâng cao chất lượng, nhưng nếu không minh bạch hoặc không phù hợp với khả năng chi trả của người dân thì dễ dẫn đến tình trạng “miễn học phí nhưng lại xuất hiện những khoản thu khác” khiến phụ huynh băn khoăn.

Thứ ba, sự chênh lệch điều kiện giữa các vùng miền tạo nên sức ép tăng chi phí ngoài học phí. Các trường ở vùng nông thôn, miền núi khó khăn hơn trong việc huy động nguồn lực xã hội, nên nhiều khoản lẽ ra thuộc trách nhiệm đầu tư của địa phương lại được “chia sẻ” với phụ huynh. Đồng thời, quá trình tự chủ tài chính tại một số cơ sở giáo dục cũng khiến chi phí dịch vụ tăng theo biến động giá cả thị trường.

Nói cách khác, học phí chỉ là “phần nổi của tảng băng”, còn phần chìm là các khoản chi dịch vụ, chi bổ trợ, chi trải nghiệm, chi xã hội hóa… đang tăng nhanh hơn và chiếm tỉ trọng lớn hơn. Vì vậy, nếu chỉ tập trung giảm hoặc miễn học phí mà không kiểm soát chặt chẽ các khoản ngoài học phí thì tổng chi phí giáo dục của gia đình vẫn không giảm, thậm chí còn có xu hướng tăng theo nhu cầu thực tế.

Điều này tác động thế nào đến các gia đình thu nhập thấp?

– Nếu học phí được miễn nhưng hàng loạt khoản chi dịch vụ lại tăng, thì về bản chất, gánh nặng tài chính vẫn đè lên vai phụ huynh, đặc biệt là nhóm yếu thế.

Trước hết, các khoản dịch vụ như bán trú, ăn uống, đưa đón, kỹ năng sống, trải nghiệm, đồng phục, sách tham khảo, câu lạc bộ… đều là khoản chi không thể loại bỏ đối với học sinh ở độ tuổi tiểu học hoặc THCS, nhất là ở các đô thị. Nhiều gia đình không có điều kiện trông con ban ngày nên bắt buộc phải đăng ký bán trú dù chi phí cao. Điều này khiến các hộ nghèo, cận nghèo phải chi một khoản tương đương, thậm chí lớn hơn số tiền học phí được miễn.

Thứ hai, khi thu nhập hạn chế nhưng các khoản thu lại tăng theo mức sống đô thị hóa, áp lực ngân sách hộ gia đình leo thang rất nhanh. Đối với nhiều gia đình vùng quê hoặc công nhân lao động tại khu công nghiệp, chỉ riêng tiền ăn bán trú một tháng đã chiếm phần lớn thu nhập. Nếu cộng thêm các khoản đóng góp xã hội hóa hoặc chi phí hoạt động ngoại khóa, họ sẽ phải cắt giảm các khoản chi thiết yếu khác của gia đình, thậm chí buộc con phải bỏ bớt hoạt động giáo dục mà lẽ ra các em nên được hưởng.

Thứ ba, sự gia tăng các khoản ngoài học phí vô hình trung tạo ra khoảng cách trong tiếp cận dịch vụ giáo dục chất lượng giữa trẻ em giàu và nghèo. Khi học sinh có điều kiện được tham gia nhiều chương trình tăng cường, còn trẻ em nghèo buộc phải từ chối vì không đủ khả năng đóng góp, sự bất bình đẳng trong cơ hội học tập càng sâu rộng. Điều này đi ngược lại mục tiêu công bằng giáo dục, một trong những trụ cột của chính sách miễn học phí.

Cuối cùng, áp lực chi phí giáo dục có thể đẩy một số gia đình thu nhập thấp tới lựa chọn gửi con học ở những trường xa hơn, điều kiện thấp hơn, hoặc chuyển sang trường tư chi phí rẻ nhưng chất lượng không bảo đảm. Tất cả điều này làm nảy sinh nguy cơ gián đoạn học tập và suy giảm chất lượng giáo dục của thế hệ trẻ, tác động lâu dài đến nguồn nhân lực của đất nước.

Theo đại biểu, cần có chính sách, cơ chế như thế nào để giảm tổng chi cho dịch vụ giáo dục, không chỉ giảm học phí?

– Theo tôi, có 4 nhóm giải pháp căn cơ.

Thứ nhất, phải hoàn thiện cơ chế kiểm soát các khoản thu ngoài học phí. Cần rà soát, chuẩn hóa danh mục các khoản dịch vụ được phép thu, quy định khung giá tối đa, yêu cầu công khai, minh bạch và bắt buộc có sự tham gia quyết định của Ban đại diện cha mẹ học sinh. Những khoản thuộc trách nhiệm chi ngân sách thì tuyệt đối không được “khoán trắng” cho phụ huynh dưới danh nghĩa xã hội hóa.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, học phí chỉ là “phần nổi của tảng băng”, phần chìm là các khoản chi dịch vụ giáo dục, bổ trợ, trải nghiệm, xã hội hóa… Ảnh: Media Quốc hội

Thứ hai, Nhà nước cần tăng đầu tư cho giáo dục phổ thông, đặc biệt là đầu tư cho bán trú, cơ sở vật chất, nhà vệ sinh trường học, phòng học bộ môn, bếp ăn, trang thiết bị tối thiểu… Khi trường đủ điều kiện cơ bản, nhu cầu thu thêm dịch vụ sẽ giảm. Đối với vùng khó khăn, cần có chương trình riêng hỗ trợ chi phí bán trú và chi phí dịch vụ khác cho học sinh để tránh tình trạng nghịch lý “miễn học phí nhưng phụ huynh vẫn phải đóng góp hàng loạt khoản khác”.

Thứ ba, phải điều chỉnh lại quan điểm về xã hội hóa giáo dục. Xã hội hóa không có nghĩa là chuyển phần việc của Nhà nước sang phụ huynh; càng không phải là huy động một cách đồng loạt, theo phong trào. Cần quy định rõ ràng về giới hạn huy động, nguyên tắc tự nguyện, và kiểm tra chặt chẽ quá trình triển khai để bảo đảm không biến xã hội hóa thành gánh nặng.

Thứ tư, tăng cường bình ổn giá các dịch vụ liên quan đến học đường, đặc biệt là dịch vụ bán trú và dinh dưỡng học đường. Đây là khoản chi lớn nhất của hàng triệu phụ huynh. Nếu có chính sách trợ giá, đặt hàng công tư hoặc đấu thầu công khai, giá bán trú có thể giảm đáng kể.

Nói cách khác, để giảm gánh nặng tài chính cho người dân, chúng ta cần chuyển từ tư duy “miễn học phí” sang tư duy “giảm chi phí học đường”. Chỉ khi tổng chi phí, nhất là các dịch vụ thiết yếu được kiểm soát hiệu quả, gia đình học sinh mới thực sự được hưởng lợi từ chính sách miễn học phí, và mục tiêu công bằng giáo dục mới trở thành hiện thực.

Trân trọng cảm ơn bà!

 

Tường Vân
Theo: Laodong.vn
Tin liên quan: Tiêu chuẩn, điều kiện xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp giáo viên dự bị đại học hạng I