Chiếu cói Nam Sơn

Dệt chiếu vẫn là công việc hàng ngày của những người già trong làng

Về làng chiếu Nam Sơn độ này thấy cây cói được phơi khắp ngõ xóm. Bà Lương Thị Hồng (khối 3) cho biết: “Hiện nay cói ở Can Lộc không nhiều nữa nên chị em chúng tôi thường rủ nhau đến các vùng khác như Cẩm Xuyên, Kỳ Anh để cắt cói, có khi phải đi đến vài ba ngày mới cắt được mấy bó cói. Nhiều khi cực quá cũng không muốn làm nữa nhưng mình không làm thì đến thế hệ sau cũng coi như làng mất nghề truyền thống”. Cũng vì tấm lòng với nghề ấy nên đến nay làng chiếu Nam Sơn vẫn có hơn 300 hộ làm nghề. Làng Nam Sơn vẫn là nơi cung cấp chiếu cói nhiều nhất cho thị trường chiếu cói Hà Tĩnh hiện nay. Mặc dù không cạnh tranh được với những sản phẩm công nghiệp như chiếu trúc, chiếu tre nhưng ít nhiều chiếu cói vẫn có lượng khách hàng riêng của mình vì thế các hộ dân nơi đây hầu như nhà nào cũng có ít nhất một khung dệt chiếu. Khung dệt chiếu rất đơn giản, chỉ là mấy cọc gỗ đóng ở 2 đầu theo kích thước định sẵn, thường có chiều rộng 0,8 – 1,6m, dài từ 1.8 – 2m. Mỗi lần dệt chiếu người thợ sẽ căng dây trân vào go để lên khung lên rồi một người lao cói, một người dập. Công đoạn dệt khá đơn giản nên trẻ em ở làng Nam Sơn đứa nào cũng mới tý tuổi đầu đã biết dệt chiếu rồi. Hiện nay, ở làng chiếu Nam Sơn có những người thợ có thâm niên dệt chiếu bảy, tám chục năm và cũng có cả những đứa trẻ mới có vài ba năm tập tọng. Đó là sự tiếp nối quý giá để nghề truyền thống của làng không bị mai một. Nhưng làm thế nào để nâng cấp chất lượng sản phẩm lên, đáp ứng nhu cầu thị trường hiện nay lại là một câu hỏi đang còn bỏ ngỏ. Nếu như trước đây sản phẩm chiếu Nam Sơn có khả năng cạnh tranh được với các sản phẩm chiếu nổi tiếng ở vùng khác như Nga Sơn (Thanh Hóa) hay Kim Sơn (Ninh Bình) về độ bền, sáng và dày dặn thì ngày nay sức cạnh tranh đã giảm xuống rất nhiều bởi thợ chiếu các vùng khác đã nhạy bén hơn với kỹ thuật dệt bằng máy, nhanh hơn và đẹp hơn làm thủ công. Trong khi chiếu Nam Sơn vẫn trung thành kỹ thuật truyền thống và đơn giản hơn trong mẫu mã (hầu như chiếu Nam Sơn ngày nay không còn cải hoa nữa mà chỉ độc một màu cói) thì chiếu ở các vùng khác lại đa dạng hơn về mẫu mã, phong phú hơn về chủng loại, đáp ứng được sự phân cấp của thị trường.

Cói nguyên liệu được phơi đầy ngõ làng Nam Sơn

Chính vì thế nên ngày nay ở Nam Sơn nghề dệt chiếu cói chỉ là nghề phụ. Dệt chiếu không đòi hỏi nhiều về sức khoẻ nên không kể già trẻ gái trai, ai cũng có thể làm được và những sản phẩm ấy đã góp phần không nhỏ nâng cao thu nhập và giải quyết việc làm cho nông dân những khi mùa vụ rảnh rang. Một người thợ giỏi mỗi ngày có thể dệt được 4 chiếc chiếu và tuỳ theo thời kỳ mà định giá cả nhưng nghề dệt chiếu cũng mang lại một khoản thu kha khá đối với những người nông dân chân lấm tay bùn. Bà Hồng cho biết: “chúng tôi cũng muốn được giúp đỡ đầu tư máy móc, kỹ thuật để nâng cấp sản phẩm của mình nhưng điều này chính quyền địa phương chưa có chủ trương thì cũng đành làm theo truyền thống thôi”.

Tuy hiệu quả kinh tế không thật sự cao nhưng với tâm tư muốn giữ lửa cho làng nghề, mỗi ngày làng Nam Sơn vẫn nhịp nhàng trong tiếng dệt chiếu lách cách. Làm thế nào để sản phẩm chiếu Nam Sơn trở lại với thị trường bằng sức hấp dẫn như đã có từ xưa, làm thế nào để người dân Nam Sơn lại coi nghề dệt chiếu là nghề chính… là những băn khoăn chung của chính những người dệt chiếu và đó cũng chính là câu hỏi đang đi tìm câu trả lời từ phía chính quyền địa phương.